แผนที่อยุธยา วาดโดยศิลปินชาวยุโรป
แม้วัดต่างๆ อันสถาปนา ขึ้นในสมัยอยุธยา ตอนต้นจะวางระเบียบ หันหน้า วัดสู่ทิศตะวันออกเช่นเดียวกัน เช่นวัดมหาธาตุ วัด ราชบูรณะ วัดพระศรีสรรเพชญ์ วัดพระ ราม และวัดพุทไธยสวรรค์ เป็นต้น เป็นที่น่าสังเกตว่าวัดเก่าแก่ บนตัวเกาะอยุธยา ซึ่งเป็นวัดมีมาก่อนกรุงศรีอยุธยา มิได้ถือระเบียบนี้ ดังเช่นวัดธรรมิกราช พระวิหาร ใหญ่เดิมคงหันไปทางทิศตะวันตกสู่แม่น้ำเจ้าพระยา ดัวยมีพระเจดีย์ใหญ่สิงห์ล้อม อยู่ท้ายวิหาร หันสู่ ทิศตะวันออก มาภายหลังสมัยกรุงศรีอยุธยาได้เปลื่ยนพระวิหารหันสู่ ทิศตะวันออก จึงกลายเป็น พระ เจดีย์ใหญ่อยู่หน้าพระวิหารผิดหลัก สถาปัตยากรรมในยุคนั้น วัดโลกยสุธาอีกแห่งหนึ่ง พระวิหาร ใหญ่ ตั้งขวางตัวเกาะอยุธยา ด้วยเป็นวัดที่สร้างขึ้น ในสมัย อโยธยาตอนปลาย วัดราชประดิษฐ์ เป็นวัด เก่า แก่ที่มีมาก่อนกรุงศรีอยุธยา ใบเสมา เป็นรุ่นอโยธยาสมัยกลาง พระอุโบสถหันออกสู่ ทิศเหนือ คือ สายน้ำลพบุรีเดิม ซึ่งปัจจุบัน เรียกว่า คูเมือง วัดหน้าพระเมรุ มีประวัติในพระราชพงศาวดารเหนือ ว่า สร้างก่อนกรุงศรีอยุธยาก็หันหน้าออกสู่สายน้ำลพบุรีเดิมทางด้านทิศใต้ วัดเหล่านี้เป็นวัดโบราณที่มีมา ก่อนกรุงศรีอยุธยา จึงไม่อยู่ในระบบแผนผังวัดของสมัยอยุธยาตอนต้น ล้วนนิยมสร้างพระปรางค์เป็น หลักของวัด เว้นแต่วัดพระศรีสรรเพชญ์วัดเดียว ซึ่งหันมานิยมฟื้นกลับเปรียบเป็นเจดีย์กลมแบบลังกา แต่ทรวดทรงก็ผิดกับสมัยอโยธยาอย่างเห็นได้ชัด ส่วนวัดเก่าสมัยอโยธยา มักทำเจดียฺกลมแบบ ลังกา มีสิงห์ล้อม อันเป็นศิลปะการก่อสร้างสมัยอโยธยาตอนปลายหรือมิฉะนั้นก็จะเป็นเจดีย์แบบอ โยธยา ตอนต้น ซึ่งปรากฏเห็นได้ทั่วไปแถบนอกตัวเกาะอยุธยา เช่นวัดโคกช้าง วัดหน้าพระเมรุ วัดจงกลม วัดกระช้าย และวัดอโยธยา เป็นต้น
